Националната мрежа против насилство врз жени и семејно насилство изразува длабоко несогласување и загриженост за предложените измени на Законот за полиција, кои значат чекор назад во заштитата на жртвите на семејно и други форми на насилство врз жени. Овие измени воведуваат несигурност и дополнителни бариери кои сериозно ја влошуваат безбедноста на жртвите.
Што предвидуваат измените?
Со важечкиот закон на полициски службеник кој сторил семејно насилство оружјето ќе му се одземе штом ќе се добие известување од надлежниот центар за социјална работа и одземањето трае се до правосилно завршување на судската постапка која се води против тој службеник.
Меѓутоа, со изменетиот член 31 од предлог законот, ја дерогира оваа можност и предвидува спроведување на цела постапка од внатрешната контрола при МВР, која потоа дава мислење дали треба на полицискиот службеник да му се одземе оружјето.
Ваква предложената измена на овој член е во спротивност со Истанбулската Конвенција и со Законот за спречување и заштита на жртвите на родово базирано и семејно насилство и доколку би се усвоила како таква би ги довела во прашање спроведувањето на привремените мерки за заштита на жртвите на овие форми на насилство.
Исто така со овие измени се брише членот 31-а со кој што раководителот на организациската единица беше обврзан да го упати на задолжителен психолошки и психијатриски преглед полицискиот службеник кој е обвинет за кривично дело или прекршок со елементи на насилство или за кој е добиено известување од надлежниот центар за социјални работи дека сторил семејно насилство и со кој се обврзува наодот од таквиот преглед да се достави до Министерството за внатрешни работи.
Усвојувањето на овие измени ќе ги остави жртвите на родово базирано и семејно насилство незаштитени и го зголемува ризикот од ескалација на насилството од страна на сторителот.
Доколку поминат овие измени, недовербата која жртвите ја имаат кон институциите само ќе се зголеми, особено кога насилникот е дел од полицискиот систем.
Оттука, категорично се спротивставуваме на предложените измени на Законот за полиција. Бараме итно повлекување на истите, со цел да се осигура дека законот навистина ќе биде во служба на заштитата на сите граѓани, особено на најранливите.
Во продолжение е поопширно правното мислење кон реакцијата на предложените измени на Законот за полиција:
Во известувањето за почетокот на процесот на подготовка на предлог-законот за измена и дополнување на Законот за полиција е наведено дека целта на предлог-законот е да овозможи содржинско и нормативно-правно допрецизирање на законските решенија во правец на нивно унапредување и усогласување со прописи донесени по донесувањето на основниот текст на Законот за полиција. Во нацрт-извештајот за процена на влијанието на регулативата е допрецизирано дека се врши усогласување на Законот за полиција со Законот за внатрешни работи, со цел хармонизирање на прописите во надлежност на Министерството за внатрешни работи и надминување на недоследностите на конкретни законски решенија.
Но, со увид во Законот за внатрешни работи, произлегува дека токму одредбите кои се бришат од Законот за полиција се целосно уредени во Законот за внатрешни работи. Дотолку повеќе што овие одредби истовремено се усвоиле и во Законот за полиција и Законот за внатрешни работи – измените се објавени во истиот Службен весник бр. 33/15 од 05.03.2015 година.
| Член 155-а од Законот за внатрешни работи | Член 31-а од Законот за полиција |
| (1) Работник на Министерството кој е овластен да носи службено оружје, а за кој е поведена постапка за кривично дело или прекршок со елементи на насилство, односно за кој е добиено известување од надлежниот центар за социјални работи дека сторил семејно насилство, раководителот на организациската единица во која работи го упатува на задолжителен психијатриски и психолошки преглед односно советување со психолог (психолошко советување).(2) Наодот од психијатрискиот и психолошкиот преглед, односно советувањето со психолог (психолошко советување) со задолжителен наод и мислење за способноста на работникот да биде распореден на работно место со овластување за носење и употреба на службено оружје, се доставува до Министерството. | Полицискиот службеник за кој е поведена постапка за сторено кривично дело или прекршок со елементи на насилство, односно за кој е добиено известување од надлежниот центар за социјални работи дека сторил семејно насилство, раководителот на организациската единица во која работи го упатува на задолжителен психијатриски и психолошки преглед односно советување со психолог (психолошко советување).Наодот од психијатрискиот и психолошкиот преглед, односно советувањето со психолог (психолошко советување) со задолжителен наод и мислење за способноста на полицискиот службеник да биде распореден на работно место со овластување за носење и употреба на службено оружје, се доставува до Министерството. |
Иако одредбата во оваа форма останува во Законот за внатрешни работи, иако Законот за полиција се повикува на Законот за внатрешни работи, сметаме дека постоењето на овој член како таков во Законот за полиција е од големо значење, бидејќи целосно и недвосмислено упатува на сериозен, сеопфатен третман во борбата против насилството и особено семејното насилство, кога сторител е полициски службеник.
Од друга страна, одредбата од член 31, особено одредбите од ставовите 2-4 на овој член се од особено значење бидејќи ја вршат најзначајната превентивна функција кога против лице кое поседува службено оружје се поведува кривична постапка за насилство или семејно насилство – одземање на оружјето.
| Сегашен член 31 | Предлог-измена на член 31 |
| Полицискиот службеник е овластен да носи оружје и други средства за присилба.Оружјето од ставот (1) на овој член со муницијата, времено ќе му биде одземено на полицискиот службеник за кој е започната постапка за сторено кривично дело или прекршок со елементи на насилство, до правосилноста на одлуката во кривичната односно прекршочната постапка.На полицискиот службеник времено ќе му се одземе оружјето од ставот (1) на овој член со муницијата, кога Министерството ќе добие известување од надлежниот центар за социјални работи дека сторил семејно насилство, до правосилноста на одлуката на надлежниот суд за привремена мерка за заштита.Одземањето на оружјето и муницијата од ставовите (2) и (3) на овој член, трае до завршувањето на постапката која последна ќе заврши со правосилна одлука. | Полицискиот службеник е овластен да носи оружје и други средства за присилба.Во случај кога е пријавено односно кога е добиено сознание за сторено кривично дело со употреба на оружје од страна на полициски службеник, организациската единица надлежна за внатрешна контрола во Министерството презема мерки согласно закон и изготвува извештај во кој се произнесува во однос на прашањето дали е потребно времено да се одземе од полицискиот службеник службеното оружје и муницијата.Во случај на времено одземање на оружјето и муницијата од ставот 2 на овој член, полицискиот службеник времено се распоредува на соодветно работно место во Министерството без овластување за носење и употреба на службено оружје.Одземањето на оружјето и муницијата трае до правосилноста на одлуката донесена во постапката која се водела против тој полициски службеник за кривичното дело поради кое му е одземено оружјето. |
Видно од предложената измена, наместо досегашното решение со секоја постапка за кривично дело насилство или семејно насилство на лицето кое поседува службено оружје, оружјето веднаш да му се одземе, се носи преодно решение во кое ќе се прави посебна процена дали е воопшто потребно да се одзема службено оружје од лице против кое се води кривична постапка за насилство сторено со употреба на оружје. Имено, самиот Закон за полиција предвидува дека средствата за присилба, меѓу кои и огненото оружје, можат да се употребат само ако целта на постапувањето на полицијата не може да биде остварена на друг начин (член 80, став 3). Ова значи дека огнено оружје може да се употреби исклучиво како последен чекор и под одредени услови. Овој принцип има толкава тежина што во никој случај не може да се дозволи прво да се проценува за потребата за одземање на оружјето, наместо веднаш времено одземање на оружјето до спроведување на соодветната постапка. Дополнително, семејното насилство често и се случува без употреба на оружје, самото поседување на оружје е начин на заплашување, малтретирање и загрозување на животот на жртвата. Оттаму и новиот член е целосно спротивен на напорите за заштита на жртвите на семејно насилство.
Дополнително на ова, се брише и посебната одредба со која се уредува дека доколку ЦСР го извести Министерството за внатрешни работи дека полицискиот службеник сторил семејно насилство треба оружјето веднаш да му се одземе. Во пракса ова значи дека доколку станува збор за насилно кривично дело во кое полицискиот службеник не користел оружје ќе се цени дека не постои основ за одземање на службеното оружје! Во контекст на семејно насилство ова сериозно ја влошува позицијата на жртвите чиј насилник е полициски службеник. Најпрво е избришана најголемата олеснителна околност за нив – околноста да го пријават насилството во Центарот за социјални работи, а да не мораат да пријават во полиција, а потоа, за да ја добијат соодветната заштита во домот, мора да докажат дека насилникот против нив користел оружје! Тука мораме да потенцираме дека во најголемиот број случаи семејното насилство не е изолиран испад туку серија на разни видови на насилства кои не секогаш се физички, но може да содржат закана за употреба на сила, а кога сторителот има службено оружје кое не му е одземено, заканата е прилично реална.
Сакаме да потенцираме и дека постапката за одземање на оружје од сторител при вршење на семејно насилство не се однесува само на полициски службеници. Напротив, Законот за спречување и заштита од насилство врз жените и семејното насилство уредува дека кога полициски службеник излегува на лице место по пријава за насилство врз жени или семејно насилство привремено го одзема оружјето од сторителот и покренува постапка предвидена со закон за одземање на дозволата за оружје, дозволата за колекционерско оружје односно дозволата за носење на оружје. (член 49 ст.1 и 4 од Законот). Сето ова се прави превентивно, за да не дојде до користење на оружјето од страна на пријавеното лице во афект или заради одмазда за пријавувањето на насилството.
Во овој закон е и обврската на Центарот за социјални работи секогаш кога има сознание дека родово-базирано насилството е сторено од лице кое поседува огнено оружје веднаш го известува Министерството за внатрешни работи. Доколку станува збор за лице кое има пристап и ракува со службено огнено оружје, ЦСР веднаш, а најдоцна во рок од 24 часа, доставува писмено известување до институцијата или правното лице во која лицето е вработено и за истото го известува Министерството за внатрешни работи. (член 48 од Законот). Оттука, со бришењето на ставот 3 од член 41, се врши и повреда на одредбите од Законот за спречување и заштита од насилство врз жени и семејно насилство.
****
Со овие измени, на жртвите на семејно насилство им се испраќа порака дека нивната безбедност е условена, дека институциите ќе проценуваат дали нивниот страв е доволно „оправдан“ за да се преземат мерки и дека ако нивниот насилник е полициски службеник, тој ќе има привилегија да остане вооружен додека системот одлучува дали поседувањето службено оружје претставува закана. Наместо итна и недвосмислена заштита, тие добиваат неизвесност, дополнителен товар да го докажуваат сопственото страдање и чувство дека институциите повеќе се грижат за правата на сторителот отколку за нивната безбедност. Ако претходно можеа да се обратат до Центарот за социјални работи и да знаат дека тоа ќе резултира со итно одземање на оружјето, сега им се вели дека мораат да се изложат пред полицијата – можеби пред колегите на нивниот насилник – и да чекаат дали системот ќе одлучи да ги заштити.
Ова не е само законска измена, туку порака дека жртвата мора да се бори на два фронта – против насилникот и против институциите што треба да ја заштитат, но сега ѝ наметнуваат дополнителни бариери. Наместо да почувствува сигурност, на жртвата ѝ се вели дека нејзиниот збор не е доволен, дека дури и ако преживее насилство, ќе мора да се докаже како „доволно загрозена“ за да добие заштита. На овој начин, законот наместо да биде нејзиниот штит, станува уште една пречка што ќе мора да ја надмине за да преживее.